Stop alsjeblieft met vertellen dat het goed is om ijs te eten bij het ontbijt.
Kijk, ik begrijp het wel. Het is leuk om te koppen dat ijs goed is voor je hersenen. Mensen houden ervan om goed nieuws te delen en daardoor komt dit nieuws overal terug op mijn Facebook-tijdlijn.
Toch is het voor iedereen belangrijk – vooral voor de journalisten die het verspreiden – om de waarheid te delen. Er is geen enkele reden om ook maar een béétje aan te nemen dat er een kern van waarheid in dit verhaal zit.
Journalisten die dit ‘nieuws’ brengen zijn onverantwoordelijk omdat ze aandacht geven aan een dubieus stuk. In het ergste geval helpen ze totaal kritiekloos mee aan het verspreiden van nepnieuws.
Hier is hoe naar mijn inziens de hype begon:
Op 17 november publiceert de Japanse website Excite.co.jp een verhaal waarin wordt gesteld dat een ontbijt met ijs je slimmer maakt.
Het korte vier alinea's tellende artikel citeert een onderzoek van professor Yoshihiko Koga van de Kyorin Universiteit, maar linkt er niet naar. Volgens Excite heeft Koga ontdekt dat mensen die ijs eten sneller reageren en meer hersenactiviteit vertonen dan mensen die een gewoon ontbijt nemen. Hét bewijs voor de magische krachten van ijs.
Excite wijst erop dat het onderzoek is uitgevoerd samen met een niet bij naam genoemd snoepbedrijf. Het goede nieuws lijkt zich snel over de wereld te verspreiden, ook in de Britse media zoals The Telegraph.
The Telegraph, die ook niet linkt naar het originele onderzoek, schrijft dat het aanmoedigen om 's ochtends meteen je maag te vullen met suiker en melk vanwege gezondheidsredenen letterlijk ingaat tegen alles wat we weten over voeding:
"Een mogelijk verklaring [voor de toegenomen alertheid]... is de simpele tegenstelling tussen ontbijten en niet ontbijten", zegt Katie Barfoot, een voedingspsycholoog van de Reading Universiteit.
"Onze hersenen hebben glucose nodig om te functioneren en een maaltijd met een hoog glucose-gehalte kan het mentale vermogen flink helpen in vergelijking met een brein zonder ontbijt."
"Toch is dat geen aanbeveling om ijs te eten bij het ontbijt. Een onderzoek dat kijkt naar het verschil tussen het consumeren van voeding met een hoge en een lage GI ten opzichte van een vastende groep, kan tot een veel beter begrip leiden van dit toegenomen mentale vermogen."
Om maar te zeggen: kou en suiker geven je een opkikker. Maar als je daar reguliere maaltijden van maakt, dan vernielen ze je gezondheid.
Het is moeilijk om de benadering van The Telegraph stevig te bekritiseren. Hoewel het verhaal niet direct linkt naar bronmateriaal en ook de samenwerking met het mysterieuze snoepbedrijf niet noemt, lijken de verslaggevers op z'n minst een deel van het onderzoek te hebben gelezen. En dus hebben ze ook de belangrijkste kritiekpunten kunnen ontdekken.
Newsweek, meerdere lokale CBS-stations, The Washington Times en The University Herald hebben het verhaal gebracht zonder ook maar een beetje te wijzen op de reële gevaren van suiker. Ze verwijzen alleen naar The Telegraph en Excite als bronnen.
Refinery29 en The Daily Mail hinten wel naar de impact van een suikerrijk dieet, maar maken ook duidelijk dat ze het originele onderzoek niet hebben ingezien.
(For the record: dat heb ik ook niet. Na twee dagen van zoeken, kan ik zeggen dat het nergens in het Engels beschikbaar lijkt te zijn. En zowel The Telegraph als Excite hebben verzuimd te verwijzen naar in welk wetenschappelijk tijdschrift het onderzoek is gepubliceerd. Ik heb geprobeerd Koga te bereiken via zijn universiteit, maar dat is nog niet gelukt.)
Een redelijk mens zou zich kunnen afvragen wat het allemaal uitmaakt. Het is een leuk verhaal en er is toch niemand die echt denkt dat ijs gezond is?
Er zijn denk ik twee problemen met die denkwijze.
Allereerst geloven mensen nepnieuws en daarbij is suiker dodelijk.
Ten tweede hebben we een verkeerd idee over wat wetenschapsjournalistiek is. Er is een heel genre van 'wetenschapsverhalen' die een soort van privilege lijken te hebben op een ongebruikelijke en excentrieke kijk op de waarheid.
Daarom worden we om de paar weken geconfronteerd met verhalen dat een mysterieus signaal dit keer waarschijnlijk van aliens afkomstig was (misschien, maar hoogstwaarschijnlijk niet en dat zou je zo moeten zeggen). Of een dik sap-programma dat je lichaam zal veranderen (dat gaat het ook doen, alleen dan wel op de verkeerde manier). Wat dacht je van deze gekke gezichtsuitdrukking die je een gelukkiger mens maakt (gewoon niet) of dat nieuwe veelbelovende onderzoek onder ratten dat de genezing van alle soorten kanker belooft (waarschijnlijk het allerwreedste subgenre van allemaal). Vaak zijn ze geschreven door mensen die duidelijk het bronmateriaal niet hebben gelezen of niet hebben begrepen. Zij weten het maar zelden in de juiste context te plaatsen.
Wetenschapsverlaggevers, redacteuren en lezers: dit is geen onschuldig vermaak. Het is een vorm van nepnieuws. Het tast het gezag van het instituut journalistiek aan en het maakt het moeilijker voor het publiek om wetenschappelijke feiten te onderscheiden van door de suikerindustrie gevoede nonsens. Stop ermee.